نويسندگان كتابها وآثاري كه در احتجاج بر قراآت تدوين شد:
1. نخستين كسى كه در مقام اثبات ارزش قراآت سبع دست اندر كار تدوين كتاب گشت أبو بكر محمد بن سرى (م 316 ه‍. ق) معاصر ابن مجاهد مى باشد. اما وى فقط توانست احتجاج مربوط به قراآت سوره ء فاتحه وجزئي از سوره ء بقره را به سرانجام رساند (1).
2. از آن پس، محمد بن حسن انصاري (م 351 ه‍. ق) كتاب السبعة بعللها الكبير را نگاشت (2).
3. ابى بكر محمد بن حسن بن مقسم عطار (م 362 ه‍. ق)، كه ابن النديم كتابهاى زير را از أو در احتجاج بر قراآت ياد كرده است:
الف. كتاب احتجاج القراءات.
ب. كتاب السبعة بعللها الكبير.
ج. كتاب السبعة، الاوسط.
د. كتاب الاوسط (كه غير از كتاب اخيرالذكر مى باشد).
ه‍. كتاب الاصغر (كه به (شفاء الصدور) معروف است) (3).
4. حسين بن احمد خالويه (م 270 ه‍. ق)، كه كتاب الحجة في علل القراءات السبع را تأليف كرد.
5. أبو على فارسي (م 377 ه‍. ق)، كه كتاب الحجة را در احتجاج بر قراآت سبع نگاشت.
نويسندگانى كه كتاب الحجه ء أبو على فارسي را تلخيص كرده اند:
عده أي از دانشمندان كه كتاب الحجه ء أو را مختصر وفشرده ساخته اند عبارتند از:
الف. مكى بن ابى طالب (م 437 ه‍. ق).
ب. اسماعيل بن خلف انصاري (م 455 ه‍. ق).
ج. محمد بن شريح اشبيلي (م 476 ه‍. ق).
بايد يادآور شويم كه أبو على فارسي درصدد بود كتابي در احتجاج بر قراآت شاذه تأليف كند، (لكن پيش آمدهاى زمان وى را از اين كوشش بازداشت)، چنانكه شاگرد أبو على فارسي، يعنى أبو الفتح ابن جنى (م 392 ه‍. ق) همين مطلب را بازگو كرده ودر مقدمه ء كتاب المحتسب گفته است: من در صدد تحقق بخشيدن هدفي برآمدم كه استادم أبو على فارسي آهنگ آن داشت، [ولى] بدان توفيق نيافت ومن با نگارش كتابي درباره ء قراآت شاذه آرزوى أو را محقق ساختم.
منظور آن نيست كه احتجاج بر قراآت در اين مرحله آغاز گشته است، چرا كه ابن النديم مى نويسد: محمد ابن يزيد (مبرد) (م 285 ه‍. ق) كتابي تحت عنوان كتاب إحتجاج القراءة نگاشت (4).
ونيز شاگرد مبرد، يعنى ابن السراج (م 313 ه‍. ق) - بر حسب نوشته ء ابن النديم - كتابي در احتجاج قرائت تأليف كرد (5).
همچنين شاگرد ديگرش، ابن درستويه (م 330 واندى پس از هجرت) كتابي در (احتجاج قراء) تدوين كرد (6).
هدف اين است كه در مرحله ء سيزدهم احتجاج بر قراآت به صورت پديده أي از پديده هاي تدوين آثارى در قراآت خودنمائى كرد، والا اين كار از پيش آغاز شده بود، ولى چندان پختگى وگستردگى ورواجى در آن به چشم نمى خورد.