جواب: مهر والده داخل ديون است و از اصل مال وضع مىشود قبل از وصيت و ميراث، بعد از ثبوت مقدار، و قسم، در جائى كه ضرور باشد. و زيادتى كه از براى عروسى كردن بعضى ملحوظ داشته از باب وصيت است و هر گاه از ثلث زايد نباشد بايد وضع كرد قبل از ميراث. و هر گاه زايد باشد موقوف است به اجازه وارث. و اما تقسيم ساير مال بين الوراث: پس اگر خصوص مال معينى را ملاحظه نكرده وحصه هر يك از ميراث هم مساوى همان مىشود كه گفته است، پس آن وصيت لغو است و اين معنى بدون وصيت هم ثابت مىشود. و هر گاه خصوص اموال معينه را به نظر آورده - مثل آن كه فلان باغ را به فلان وارث بدهند و فلان ملك را به فلان و هم چنين... و قيمت آن اعيان هم مساوى حصه ايشان است - وصيت او در تعيين بيش از ثلث ممضى نيست. مگر با اجازه ورثه. پس هر يك از آنها ثلث آنچه را كه تعيين كرده متصرف مىشوند، و در باقى همه شريك اند. مگر با امضاى ورثه.
و هر گاه در تقسيم زياد و كم قرار داده باشد و منظور او وصيت در آن زايد بوده، آن هم از ثلث مسموع است. و اما اگر قصد او اين بوده كه از حصه يكى كم كند و حصه او را از براى ديگرى قرار بدهد، ظاهرا صحيح نيست. هر چند احوط اين است كه آن را هم از باب وصيت محسوب دارد، به اين معنى كه هر گاه آن قدرى كه اين وارث را از آن محروم كرده زايد بر ثلث نيست، ممضى باشد، و الا فلا، مگر با اجازه وارث.
124: سؤال: شخصى فوت شده است و دو سه يوم قبل از وفات وصيت كرده است كه مجموع امور او تعلق به برادر صلبى وبطنى او داشته باشد. و برادر مادرى تنها هم دارد. و دو خواهر پدر مادرى دارد. بيان فرمايند كه وصيت او چه صورت دارد؟ و باز هم بيان فرمايند كه با وجود دو خواهر و يك برادر كه از ابوين خود دارد، برادر مادرى تنها چه قدر از متروكات او مىبرد؟ و وصيت كرده است كه يك سال نماز از براى او استيجار نمايند و يك تومان هم از باب زكات بدهند. آيا اينها از اصل مال وضع مىشوند يا از ثلث؟
جواب: يك تومان زكات از اصل مال وضع مىشود. و يك سال نماز از ثلث مال وضع مىشود، على الاظهر الاشهر. وتتمه ثلث را از باب وصيت به برادر صلبى و بطنى او مىدهند. و دو ثلث ديگر را ميان كل ورثه كما فرض الله قسمت مىكنند به اين نحو كه سدس آن را به برادر مادرى مىدهند، و باقى را ما بين برادر و خواهرهاى پدر مادرى (للذكر مثل حظ الانثيين) قسمت مىكنند.