بعضى را مؤجل. و قبل از دخول معجل را كاسازى كند و به دخول راضى شود. آيا مؤجل ساقط مىشود يا نه؟
جواب: سقوط مؤجل در اين صورت راهى ندارد. و علما در اينجا دو مسأله ذكر كرده اند: يكى اين است كه هر گاه كسى دخول كند به زوجه و هنوز هيچ از مهر او را نداده باشد، يا بعضى را داده باشد و دخول كند، آيا مهر يا تتمه مهر ساقط مىشود يا نه.
و مشهور علما اين است كه ساقط نمىشود، به جهت عموم قرآن و اخبار و خصوص احاديث معتبره و استصحاب و غير آن. بلى شيخ نقل قولى كرده به سقوط مهر يا تتمه مهر، و بعضى آن را از ابو الصلاح نيز نقل كرده اند و كلام او ظهورى در اين ندارد. و دليل اين قول اخبارى چند است كه دلالت بر آن دارد. 1 و آن اخبار (با وجودى كه معارض اند به اقوى از خود به مراتب شتى) از براى آنها تأويل ظاهرى هست كه در كتاب نكاح مناهج بيان كرده ام. و از جمله آن احاديث خبرى است كه دلالت دارد بر اين كه (هر گاه كسى دخول كرد به زوجه، مهر عاجل او ساقط مىشود) 2 و اين حديث با وجودى كه دلالت دارد بر عدم سقوط آجل و اين خلاف مطلوب مستدل است، تاويل آن اين است كه از اخبار بسيار ظاهر مىشود كه در صدر اول مهر را دو حصه مىكردند بعضى را عاجل مىكردند و بعضى را آجل. و گويا عاجل آن شرط دخول بوده، پس چون دخول واقع شده، ظاهر اين است كه يا عاجل مهر را گرفته يا از زوج ساقط كرده و تمكين داده. و گويا مراد اين باشد كه در صور ت دعوى زوجه مهر را بعد دخول و انكار زوج، قول قول زوج است بنابر آن ظاهرى كه در آن عرف و عادت قديم بوده.
و اما در امثال زمان ما كه چنين عرف و عادتى نيست، پس اين تأويل هم جارى نيست و بعضى اين خبر را بر تقيه كرده اند.
و مسأله دوم مفوضة البضع است. يعنى زنى كه در حين عقد مهرى از براى او تعيين نشده، كه هر گاه زوج به او چيزى بدهد. قبل از دخول، همان مهر او است، مگر اين كه شرط كند كه مهر غير اين است و اين مهر نيست، يا اين بعض مهر است و بعض ديگر را