بنابراين، از مجموع آن چه گفته شد، دانسته مى شود دليلى بر صحت آنچه كه به عنوان " رأى " شناخته شده، وجود ندارد، زيرا عمده ء آنچه كه به عنوان مدرك رأى - اعم از قياس، استحسان يا مصالح مرسله - شناخته شده است، " حديث معاذ " است كه چنانچه خواهيم ديد، استدلال به آن مخدوش است، خصوصا اين كه " ابن ماجه " روايت ديگرى از " معاذ " نقل كرده است كه خلاف اين مدعا را ثابت مى كند. عنوان بعدى به بررسى همين مسأله اختصاص دارد.
استدلال به حديث معاذ مهمترين دليلى كه براى حجيت رأى يا جواز اجتهاد به رأى بدان تمسك شده است، " حديث معاذ " است. وقتى كه رسول اكرم (صلى الله عليه وآله) صحابى جوان و با كفايتش " معاذ بن جبل " را به يمن مى فرستادند، با او درباره ء قضاوت گفتگويى داشتند كه در " سنن الدارمى " چنين روايت شده است:
سنن الدارمى، ج 1، ص 60 عن معاذ، أن النبى صلى الله عليه وآله و سلم لما بعثه إلى اليمن قال: أرأيت إن عرض لك قضاء كيف تقضي؟ قال:
أقضي بكتاب الله، قال: فإن لم يكن في كتاب الله؟ قال: فبسنة رسول الله صلى الله ‌عليه و سلم، قال: فإن لم يكن في سنة رسول الله؟ قال: أجتهد رأيى ولاآلو، قال: فضرب صدره، ثم قال: ألحمدلله الذي وفق رسول رسول الله لما يرضي رسول الله، (1)