رسول خدا صلى الله ‌عليه و سلم در دههء آخر ماه رمضان آنچنان در عبادت تلاش مى فرمود كه در غير اين دهه تلاش نمى فرمود.
در كلام صحابيه، " ام حارثه " كه درباره ء فرزند شهيدش با رسول خدا (صلى الله عليه وآله) سخن مى گفت، چنين آمده است:
إن كان في الجنة صبرت وإن كان غير ذلك إجتهدت عليه في البكاء، (1) اگر فرزندم در بهشت باشد، صبر پيشه مى كنم، و اگر غير از اين باشد، در گريه مىكوشم. (2) بنابراين، معناى لغوى اجتهاد معلوم شد و روشن گرديد كه در زمان نبى اكرم (صلى الله عليه وآله) و تا مدتى پس از آن، واژه ء " اجتهاد " در همان معناى لغوى اش و مترادف با تلاش و به كار بستن توان استعمال مى شد.
تنها موردى كه به ظاهر، خلاف اين معنا را ثابت مى كند، روايت " معاذ " است كه در آن چنين آمده است:
أجتهد رأيى ولا آلو، (3) به رأى خويش اجتهاد مى كنم و نمى هراسم.
درباره ء اين روايت، به تفصيل سخن خواهيم گفت.