فصل اول پيدايش قراآت وتطور آنها مقدمه: قراآت قرآني ادوار مختلفى را ضمن مراحلى گوناگون پشت سر نهاد كه پاره أي از اين ادوار در پاره أي ديگر نفوذ كرد تا سرانجام به صورت علمي مستقل ويكى از عرصه هاي گسترده ء تحقيقات نحوى ولغوى درآمد.
- اين ادوار تاريخي در آغاز پيدايش خود به صورت تعليم آيات وسور قرآني چهره گشود، ومردم، قرآن كريم را در اين دوره صرفا براى فراگرفتن آن، قرائت مى كردند.
- آنگاه به مرحله ء تلاوت قرآن كريم تطور يافت، وقرآن، به جهت دستيابى به ثواب تلاوت، قرائت مى شد.
سپس به مرحله ء حفظ تمام ويا قسمتي از قرآن كريم رسيد.
- واز آن پس به مرحله ء روايت - كه قرائت را به رسول اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) مسند مى ساخت تطور يافت.
- بعدا به صورت زمينه أي براى تخصص درآمد كه اساتيد ويا شاگردان براى كسب مهارت درآن، همه ء فرصتهاى خود را بويژه در اختيار آن مى نهادند.
- وسرانجام به صورت فن ودانشى تعالى يافت كه داراى ضوابط واصول، وبرخوردار از آثار ومؤلفات و فرآورده هايى از تحقيقات ارزنده گشت، وبا قامتى رسا در رده ء ديگر علوم اسلامي جلوه گر شد.
مرحله ء اول مرحله ء نخست كه بايد آنرا به مثابه ء نقطه ء آغازين قرائت قرآني شمرد - با تعليم قرآن به نبى اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) از سوى جبرائيل (عليه السلام) تحقق يافت. اگر ما آيات نخستين قرآن را از نظر تاريخ نزول، عبارت از پنج آيه ء اول سوره ء علق بدانيم نقطه ء آغاز اين مرحله عبارت از همان تعليم قرآن به رسول اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) به وسيله ء جبرائيل (عليه السلام) خواهد بود، چنانكه اكثر مفسران بزرگ ابن حقيقت را پذيرفته اند وبدان تصريح كرده اند، چرا كه آشكارا يادآور شده اند: جبرائيل (عليه السلام) آنحضرت را با جمله ء (اقرء) مورد خطاب قرار داد.
- - در مقدمه ء كتاب المباني آمده است: (بر طبق اخبار واحاديثي كه معروف است، نخستين آياتى كه بر نبى اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) نازل شد سوره ء 96 قران موجود مى باشد) (1). جبرائيل پنج آيه ء [نخست] اين سوره