در آن صرف نكرده (مسألة 9) هر گاه مسلم از اراضى معموره مفتوحة العنوه معدني بيرون آورد مالك مىشود وخمس آن براواست واگر كافرى بيرون آورد در مالك شدن آن اشكال است بلى ظاهر اين است كه كافر نيز مالك شود معدنيرا كه در اراضى موات مفتوحة العنوة بيرون آورد وخمس آن بر اوست (مسألة 10) جايز است كسى را اجير كند براى بيرون آوردن معدن واگر بيرون آورد ملك مستأجر مىشود اگر چه اجير بقصد تملك خودبيرون آورد (مسألة 11) معدني را كه غلام يا كنيز بيرون آورد ملك مولاى اوست وخمس آن هم بر اوست (مسألة 12) هر گاه در معدن قبل از اخراج خمس از تصرفى كرد كه قيمت آن زياد شد مثل آنكه طلا ونقره ونحوان را سكه زد يا زيور ساخت يا ياقوت وعقيق ونحوانها را تراشيد براى انگشتر ونحوان دادن قيمت خمس ماده آن كافى است بلكه طلاى آن را با قطع نظر از سكه آن ويا قوت را بر فرض آنكه نتراشيده باشد قيمت كند پس هر گاه بحد نصاب رسيده خمس آن را بدهند چنانكه اگر تجارت كنند بمعدن قبل از اخراج خمس آن با قصد دادن خمس آن از مال ديگر وربح حاصل شود كافى است دادن قيمت خمس معدن بخلاف آنكه قصد دادن خمس آن را نداشته باشد كه ظاهرا خمس ربح آن نيز بالتبع مشترك است ما بين او وبين صاحبان خمس (مسألة 13) اگر شك كند در اين كه قيمت معدن كه بيرون آورده بحد نصاب رسيده يا نه احوط اختياران است " سيم " گنج وآن مالى است كه در زمين يا كوه يا ديوار يا درخت پنهان كرده باشند ومدار برانست كه آن را در عرف گنج گويند چه از طلا باشد يا نقره مسكوك باشد يا غير مسكوك يا ساير جواهرات چه در بلاد كفار حربى پيدا شود يا در بلاد اسلام چه در زمين موات باشد يا زمين خراب كه مالك نداشته باشد يا مملوك كه باحياء مالك شده باشد يا بخريدن در صورتيكه بداند كه گنج ملك فروشنده نيست چه اثر اسلام بر آن باشد يا نه كه در جميع اين صور آن گنج ملك كسى است كه آن را يافته است وبايد خمس آن را بدهد واما در گنجيكه در زمينى كه خريده پيدا شود واحتمال دهد كه گنج از فروشنده باشد از او سؤال كند پس اگر نشناسد بعد از آن از آنكه ببايع فروخته سوال كندوهم چنين بايعين گذشته و هر گاه هيچ كدام نشناسند باز مال يابنده است وبراوست خمس آن و هر گاه يك كدام از بايعين السابق فالسابق ادعا كنند كه گنج از او است بدون مطالبه بينه باو دهد و هر گاه چند نفر از بايعين هر يك ادعا ونزاع كنند كه گنج مال من است احكام تداعي در آن جارى خواهد بود واگر مالك